Η έναρξη της επανάστασης στην περιοχή του Ξηρόμερου θα πραγματοποιηθεί στις 25 Μαΐου 1821, όταν ο αρματολός και προεστός Γεώργιος Βαρνακιώτης θα εκδώσει προκήρυξη με τη συνηγορία του λαού, προεστών και κλήρου καλώντας τους Έλληνες στον αγώνα. Στην κήρυξη της επανάστασης θα συνδράμει με το δικό της ξεχωριστό τρόπο η Ιερά Μονή Ζαπατίνας, τόπος σύνταξης της προκήρυξης, με τη συνδρομή του Φιλικού και ηγουμένου Νικηφόρου Ζαβογιάννη.
Στην περίοδο που ακολούθησε, το Ξηρόμερο έγινε θέατρο πολλών επιχειρήσεων, ενώ οι Ξηρομερίτες αγωνιστές συνέδραμαν στην ελευθερία της Ελλάδας σε πλήθος μαχών σε όλη τη χώρα. Οι βάσεις των επαναστατημένων αγωνιστών ήταν τα στρατόπεδα της Κανδήλας και του Δραγαμέστου αλλά και τα αντίστοιχα Σκαλώματα τους (οι σημερινοί Μύτικας και Αστακός αντίστοιχα) από τα οποία πραγματοποιούνταν επιχειρήσεις ανεφοδιασμού από τα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα (Κάλαμος, Κάστος).
Στην περιοχή του Δραγαμέστου και με επίκεντρο την Μονή του Προφήτη Ηλία, στρατοπέδευσε στις αρχές του 1823 ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, προερχόμενος από την επιτυχή απόκρουση των Οθωμανών στο Μεσολόγγι. Ο Πετρόμπεης με τη συνδρομή ντόπιων αγωνιστών πραγματοποίησε μία σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις που ανέκοψαν την κάθοδο του Ομέρ Βρυώνη προς τα νότια.
Στην ίδια περιοχή στρατοπέδευσε το 1825 ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και την κατέστησε ορμητήριο για ενέδρες και δολιοφθορές προς τον οθωμανικό στρατό που πολιορκούσε το Μεσολόγγι. Την ίδια εποχή, τα ελληνικά πλοία προξένησαν σημαντικές φθορές στον οθωμανικό στόλο στη λεγόμενη «Ναυμαχία των Πυρπολικών» ή «Ναυμαχία του Δραγαμέστου».
Η πτώση του Μεσολογγίου μετρίασε για λίγο τις επιχειρήσεις, ωστόσο, ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες η επανάσταση παρέμεινε ζωντανή στο Ξηρόμερο τόσο με πρωτοβουλία του Καραϊσκάκη, όσο και με τις ενέργειες των ντόπιων αγωνιστών. Μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, έφτασε στο Ξηρόμερο ο Βρετανός φιλέλληνας στρατιωτικός Ρίτσαρντ Τσωρτς (17 Νοεμβρίου 1827) και εξέδωσε ενθουσιώδη προκήρυξη καλώντας τους Έλληνες στα όπλα. Παράλληλα, ανέλαβε δράση και ο Βαρνακιώτης ενώ επισκέφθηκε την περιοχή ο Καποδίστριας για να οργανωθούν οι επόμενες κινήσεις. Μέσα στο 1828, οι ελληνικές δυνάμεις νίκησαν τους Τούρκους στην Παπαδάτου-Μαχαλά, στην Πόρτα Μπαμπίνης, στον Άγιο Νικόλαο Παλαιομάνινας και απελευθέρωσαν τη Βόνιτσα, τον Καρβασαρά, ενώ ακολούθησαν το Αιτωλικό και το Μεσολόγγι.
Ωστόσο, παρά τις σημαντικές επιτυχίες των επαναστατημένων Ελλήνων η περιοχή του Ξηρόμερου έπρεπε να περιμένει το 1832 για να ενσωματωθεί στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Από τότε έως σήμερα, οι τόποι των μαχών και των επαναστατικών ζυμώσεων, μνημεία της εποχής εκείνης περιμένουν να αναδειχθούν και να διηγηθούν την ιστορία τους.
touristinfo.dimosxiromerou.gr/istoria/