Δύσκολες διαδρομές, απότομες αναβάσεις και μια Φύση που σε αποζημιώνει με την ορεινή πληθωρικότητα της: έτσι σε μαγεύουν τα χωριά της Ορεινής Ναυπακτίας. Όσο για τη Ναύπακτο, παραμένει γλυκιά και φιλόξενη για κάθε εποχή του χρόνου. Κείμενο: Κυριακή Βασσάλου, φωτογραφίες: Άννα Χρυσοστομίδου

Οι παλαιότεροι θα θυμούνται ακόμα την περιοχή ως Κράβαρα, οι νεότεροι την γνωρίζουν μόνο με την ισχύουσα πια ονομασία της, που δεν είναι άλλη από την Ορεινή Ναυπακτία: ένας τόπος κοντινός στην Αθήνα και ακόμα πιο κοντινός στην Πάτρα (ιδίως μετά τη ζεύξη του Ρίου με το Αντίρριο), ακόμα όμως άγνωστος και αρκετά παραμελημένος, με λιγοστούς κατοίκους και επίσης λιγοστό τουρισμό. Ένας νέος προορισμός για όλους όσοι αγαπάτε τη Φύση, αλλά δεν έτυχε ακόμα ο δρόμος να σας φέρει ως εδώ…
Γνωριμία με τα χωριά
Η Ορεινή Ναυπακτία περιλαμβάνει περισσότερα από 45 χωριά, με τον κύριο κορμό της να αποτελείται από τον σημερινό Δήμο Αποδοτίας, εδώ στις νοτιότερες απολήξεις της Πίνδου, στην οροσειρά των Βαρδουσίων. Τα βουνά της, Τσακαλάκι, Ξεροβούνι και Τσεκούρα, φτάνουν τα 1.731 υψόμετρο. Και είναι κατάφυτα από έλατα και καστανιές. Τα πιο γνωστά χωριά είναι οι Άνω και Κάτω Χώρα (Μεγάλη και Μικρή Λομποτινά), η Ελατού (Ελετσού), η Τερψιθέα (Βετόλιστα), η Αμπελα-κιώτισσα (Κοζίτσα) και η Γραμμένη Οξυά (Σιτίστα). Προσοχή στο δρόμο και… καλό ταξίδι!
– Η Λιμνίτσα είναι το πρώτο χωριό της περιοχής που θα συναντήσετε καθώς έρχεστε είτε από Ναύπακτο είτε από Λιδωρίκι. Το χωριό είναι πέρασμα και στέκι κυνηγών και εδώ θα βρείτε σχεδόν τα πάντα από πλευράς υποδομών, τόσο για διαμονή όσο και για εστίαση.
– Η Τερψιθέα, όπως υποδηλώνει και το όνομα της, έχει εξαίρετη θέα στην κοιλάδα και στα γύρω βουνά. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 800 μέτρων και λίγο έξω από το χωριό υπάρχουν δύο νερόμυλοι, ο Ντεμισιάς (1880) και ο Σκάρους (1890).
– Από την Τερψιθέα για την Ελατού είναι μόνο 7 χλμ. Το χωριό κτίστηκε το 1829 στα 1.050 μ. και μέχρι το 1928 είχε το σλαβικό όνομα Ελετσού, που σημαίνει μέρος ευήλιο. Εδώ εγκαταστάθηκαν αρκετοί αγωνιστές του ’21.
– Από εκεί, θα πρέπει να διανύσετε άλλα 9 χιλιόμετρα για να φτάσετε στην Άνω Χώρα (Μεγάλη Λομποτινά). Η Άνω Χώρα είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Αποδοτίας, έχει 404 κατοίκους και είναι χτισμένη σε 1.050 υψόμετρο. Γύρω της περιβάλλεται από ορεινούς όγκους, αποφύσεις των Βαρδουσίων. Το χωριό παρουσιάζει μεγάλες υψομετρικές διαφορές (φθάνουν τα 200 μ.) και έχει την καλύτερη τουριστική υποδομή της περιοχής. Σε απόσταση περίπου 5 χλμ. από την Άνω Χώρα μπορείτε να επισκεφθείτε τη γειτόνισσα της, την Κάτω Χώρα, που είναι χτισμένη στα 800 μ. Όσο για τα όμορφα Κρυονέρια (Κουτολίστα) με την εκπληκτική βλάστηση, θα πρέπει να διανύσετε 14 χλμ από τη διασταύρωση για το χωριό, πριν από την Άνω Χώρα.
– Για την Αμπελακιώτισσα (Κοζίτσα) θα χρειαστεί να κάνετε άλλα 7 χλμ. Απέναντι της υψώνονται οι ορεινοί όγκοι της Τσεκούρας και της Παναγιάς, ένα σύμπλεγμα πολυδαίδαλο με τραχείς βράχους και δασωμένες ρεματιές, ένα τοπίο πραγματικά υποβλητικό. Βρίσκεται σε 900 υψόμετρο και είναι από τα αρχαιότερα χωριά της Ορεινής Ναυπακτίας. Το παλιό σλαβικό όνομα της «Κοζίτσα» σήμαινε γιδότοπος, ενώ το νέο της όνομα το οφείλει στη Μονή της Παναγίας της Αμπελακιώτισσας και συγκεκριμένα σ’ ένα εικόνισμα της Παναγίας που χάθηκε από τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας και βρέθηκε -σαν από θαύμα- εκεί. Εδώ, όπως είναι φυσικό, θα δείτε τη Μονή της Παναγιάς της Αμπελακιώτισσας – Αγ. Πολυκάρπου που βρίσκεται στην άκρη του χωριού. Κειμήλια της Μονής είναι η εικόνα της Παναγίας (έργο του Ευαγγελιστή Λουκά όπως λέγεται), το χέρι του Αγίου Πολυκάρπου και ο Επιτάφιος, έργο της Πολίτισσας κεντήστρας Μαριώρας.
– Η Γραμμένη Οξιά, δεδομένου ότι είστε αποφασισμένοι για δύσκολα χιλιόμετρα, βρίσκεται βορειότερα, στα σύνορα με την Ευρυτανία και είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά της Ναυπακτίας. Οφείλει δε το όνομα της στη μεγάλη δασοκάλυψη της περιοχής από οξιά.
Ναύπακτος
Μπορεί ο προορισμός σας να είναι η Ορεινή Ναυπακτία, αλλά και η πρωτεύουσα τούτης της επαρχίας, ωστόσο, η γλυκύτατη Ναύπακτος, αξίζει από κάθε άποψη λίγο ή και περισσότερο από το χρόνο σας.
Η ονομασία της Ναυπάκτου προέρχεται από τις λέξεις ναυς (=πλοίο) και πήγνυμι, ήτοι κατασκευάζω: εκεί δηλαδή όπου κατασκευάζονταν τα πλοία. Για πρώτη φορά εμφανίζεται το 1104 π.Χ. με τους Δωριείς, οι οποίοι στην κάθοδό τους χρησιμοποίησαν τη Ναύπακτο για να κατασκευάσουν υποτυπώδη πλοιάρια, εξ ου και το όνομά της. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Ρωμαίων γνώρισε ιδιαίτερη ακμή λόγω της θέσης ακριβώς απέναντι από τη Πελοπόννησο, αλλά το 553 καταστράφηκε από σεισμό. Στα χρόνια που περνούν τη συναντούμε ως σημαντική πόλη του Βυζαντίου και αργότερα του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Πέρασε ένα διάστημα Ενετοκρατίας πριν πέσει στα χέρια των Τούρκων το 1449.
Σταθμός στην ιστορία της Ναυπάκτου είναι το έτος 1571. Στη θαλάσσια περιοχή, που τότε ήταν γνωστή ως «Κόλπος της Ναυπάκτου», διεξάγεται μία από τις μεγαλύτερες ναυμαχίες της παγκόσμιας ναυτικής ιστορίας, η «Ναυμαχία της Ναυπάκτου». Η γρήγορη κατάκτηση των ελεύθερων περιοχών της Μεσογείου από τους Οθωμανούς άρχισε να δημιουργεί προβλήματα στους Χριστιανούς ηγεμόνες. Μπροστά στο θανάσιμο κίνδυνο που παρουσιαζόταν για τη Δύση, τα ναυτικά κράτη της Βενετίας, της Ισπανίας, του Βατικανού και της Μάλτας ένωσαν τους στόλους τους και με τις ευλογίες του Πάπα Πίου του Ε’ ετοιμάστηκαν να αντιμετωπίσουν τον οθωμανικό στόλο. Οι δύο στόλοι συναντήθηκαν στις 7 Οκτωβρίου 1571 στον Κόλπο της Ναυπάκτου.
Οι δυνάμεις του χριστιανικού στόλου κέρδισαν μία από τις μεγαλύτερες νίκες κατά των Οθωμανών. Το 1699 πραγματοποιήθηκε ανακατάληψη της Ναυπάκτου από τους Οθωμανούς και η πόλη αρχίζει να παρακμάζει. Η πόλη ελευθερώνεται το 1829 από τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, τον αδελφό του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Πάντοτε γοητευτική η Ναύπακτος, προσφέρεται για ωραιότατους περιπάτους στο γραφικό της λιμάνι, όπου δεσπόζει και το άγαλμα του Μιγκέλ ντε Θερβάντες που πολέμησε και τραυματίστηκε στα ναυμαχία, περνώντας από το Ασκληπιείο, το Ρολόι, τον Πύργο του Μπότσαρη και την Οικία Τζαβέλλα.
Το κάστρο της Ναυπάκτου
Όσοι έχουν επισκεφθεί τα Ναύπακτο, αναμφισβήτητα έχουν κυρίως στο μυαλό τους την εικόνα του γραφικού κάστρου που δεσπόζει στο λιμάνι της. Η πόλη όμως έχει και δεύτερο κάστρο που είναι κτισμένο στην κορυφή υψώματος πίσω από την πόλη, με θέα εξαιρετική.
Η σημερινή μορφή του φρουρίου της είναι αποτέλεσμα κυρίως οχυρωματικών επεμβάσεων των Ενετών. Οι οχυρώσεις της πόλης ήταν ιδιαίτερα ισχυρές και, ως εκ τούτου, η Ναύπακτος δεν κατελήφθη ποτέ ύστερα από έφοδο. Τα τείχη της ξεκινούσαν από τον πυρήνα του κάστρου, ψηλά στο λόφο, και έφθαναν ως την παραλία, διαιρεμένα σε τέσσερις ή πέντε ζώνες. Σε μερικά σημεία τους διακρίνονται ακόμα ίχνη αρχαιοελληνικής τοιχοδομίας (κυκλώπεια τείχη).
Η πόλη βρισκόταν στη χαμηλότερο ζώνη, εκεί όπου βρίσκεται το λιμάνι, η στενή είσοδος του οποίου προστατεύεται από δύο στρογγυλούς πύργους. Οι οχυρώσεις του κάστρου ενισχύονταν με επικλινείς προμαχώνες. Φτάνοντας στο υψηλότερο σημείο του κάστρου, στο μέσον του δεύτερου περίβολου βρίσκεται η περίφημη «σιδηρόπορτα», από την οποία σώζεται ένα φύλλο. Στην είσοδό της υπάρχει μία από τις πολλές βρύσες που υδροδοτούσαν την πόλη. Το ανώτερο σημείο του κάστρου ονομάζεται Ιτς Καλέ και η προσέγγιση του είναι μάλλον εύκολη. Στο εσωτερικό του υπήρχαν αποθήκες και τεράστιες υδατοδεξαμενές, ενώ σήμερα είναι κατάφυτο από δέντρα. Τα τείχη είναι ψηλά και στη βόρεια, τη δυτική και τη νότια πλευρά είναι χτισμένα στο χείλος απόκρημνου εδάφους. Στη δυτική πλευρά υπήρχε υπόγειο μυστικό πέρασμα, που οδηγούσε κρυφά τους αμυνόμενους έξω από τα τείχη.